MUSTALAH ƏL-HƏDİS (MÜXTƏSƏR MƏLUMAT)

[Ahlul-Quran]

Bismilləh əlhamdulilləh vəssalətu vəssələmu alə Rasulilləh
Hədislərin sənədinin və mətninin qəbul olunub olunmamasını araşdıran elm var, bu elmə mustalah əl hadis deyirlər.
3 cəhətdən araşdırır:
1. Bizə hansı yolla çatıb
2. Hədis kimdən rəvayət edilir
3. Hökmü nədir? Hədis qəbuldur, yoxsa rədd olunur.

(Ravi, yəni hədisi rəvayət edən)

(Şəkil 1) Hədisin sənədi belədir:
İmam Əhməd, İmam Şafiidən,İmam Şafii İmam Malikdən, İmam Malik Nəfi'dən, Nəfi İbn Ömərdən, ibn Ömər isə Peyğəmbərimizdən rəvayət edir.
Xətt çəkdiyim yerlər təbəqə adlanır.

Məsələn:
 mən
 anam
 nənəm
 nənəmin anası
Nənəmin nənəsi
Bunlar təbəqələrdir.

Nənəmin nənəsindən məktub mənə bu ardıcıllıqla çata bilər. (Şəkil 2)
Bu təbəqələrə əsasən hədis bizə 2 yolla çata bilər:
1. Əhad
2. Mütəvatir

Əhad hədis o hədisə deyilir ki, bu təbəqələrin hər birində və ya bəzisində və ya 1də ravilərin sayı az olsun.
Az sözünün ən azı 1 nəfərdir,  ən çoxu isə hədisdən hədisə fərqlənir
Mutəvatir hədis odur ki, bu təbəqələrin istisnasız hər birində, o qədər çox adam (ravi), eyni hədisi, eyni ləfzdə (eyni cümlə ilə) rəvayət etsin ki,  bu qədər adamın eyni sözdə eyni səhvi etmək ehtimalı mümkünsüz olsun,

həmçinin rəvayət edərkən özündən əvvəlki təbəqədəki ravi ilə həyatda qarşılaşdığına dəlil olacaq bu kimi sözlər işlətsin:
"Həddəsəni (mənə danışdı), səmitu( eşitdim), raəytu (gördüm), qalə li (mənə dedi), əxbərani (mənə xəbər verdi) və s."

[Ahlul-Quran]

Bu simvolik bir sxemdir. Mütəvatir hədis təxminən  bu şəkildə olur. (şəkil 3)

[Ahlul-Quran]

Nümunə (şəkil 4)

[Ahlul-Quran]

Hədisin səhih olması üçün 5 şərt tələb olunur.
1. İTTİSAL
İttisal ravilər zəncirində qırılma olmamasıdır. Hədis Muttasıl olmalıdır, hər bir ravi özündən əvvəlki ravi ilə bir dövrdə yaşamış, hədisi rəvayət edərkən bilavasitə görüşmüş və hədisi duyğu orqanlarına aid feillərlə başlayaraq rəvayət etmiş olmalıdır.Məsələn, Eşitdim, Gördüm, Mənə dedi, Mənə xəbər verdi və s.
2. ƏDALƏT
Ravilər ədalətli olmalı, böyük və kiçik günahlardan çəkinən, fisqdən, hər cür şirk, bidət, batil əməllərdən uzaq  təqvalı biri olmalıdır.
Təqvalı olmayan ravidən hədis qəbul edilməz.
3. ŞƏZ OLMAMALIDIR.
Yəni
Siqa (alimlər arasında etibarlı, düzgün danışmağı ilə tanınan) ravinin özündən daha siqa olan ravinin mətninə müxalif mətn rəvayət etməsidir.
4.İLLƏ OLMAMALIDIR.
Hədisin zahiri düzgün görünsə də daxildə görünməyən bir problemin olmasına deyilir.
 Məsələn, buna nümunə deyək: hər hansı ravi hədisi öz müəllimindən rəvayət edir, lakin  əslində hədisin mətnini müəllimindən deyil başqa insandan eşidib. Və həmin müəllimin onunla bir dövrdə bir şəhərdə yaşaması və onun müəllimi olması  rəvayətin zahirdə səhih olduğunu göstərsə də, söz birbaşa müəllimdən deyil başqa bir nəfərdən eşidildiyi üçün, hədis səhih saylmır
5. DABT:
Bir ravinin əzbərlədiyi hədisi, özündən sonrakı raviyə, dəyişiklik etmədən özündən əvvəlki ravidən eşitdiyi kimi çatdırmasıdır. Yəni yaddaşında dəqiq saxlama bacarığının olmasıdır

Bu 5 şərt Səhih Buxaridə və Səhih Muslimdə keçən bütün hədislərdə ödənilib. Lakin Buxarinin hədisi qəbul etmə kriteriaları Muslimdən daha yüksək olduğu üçün Buxari Qurandan sonra ən səhih kitab sayılır
Bunu daha sadə dillə belə izah edək, bəzi Quran müəllimələrinə səhifə təhvil verəndə bir səhifədə 1 səhv edirsənsə, onu tam mükəmməl səhvsiz əzbərləməyincə , 2ci səhifəyə keçməyə icazə vermir. Bəziləri isə səhifədə 1 səhv etməyi adi qəbul edir, daha mülayim yanaşır. Buxari və Muslimin arasında da fərq təxminən belədir.
Bu yazdıqlarım hədislərin qəbul sisteminin izahından az  bir hissədir. Hədis elmi məlumatın əsrlər boyu nəsildən nəslə hərf dəyişikliyinə belə uğramadan dəqiq keçməsi üçün mükəmməl qurulmuş bir sistemdir. Allah İslam alimlərini başımızın üstündən  əskik etməsin.

Qeyd edim ki, müasir dövümüzün ən böyük muhaddisi Nasıruddin Əl-Albanidir (Allah ona rəhmət etsin).

Sonra isə Abdul Muhsin  Əl-Bədri Əl-Abbaddır (Allah onu qorusun və ömrünü Allaha itaət üzərində uzatsın).
Həqiqətən  bu möcüzəvi sistem, Allahın müvəffəqiyyətindən başqa heç cür qurula bilməz...

Muhamməd Peyğəmbərə,  onun zövcələrinə,  ailəsinə , səhabələrinə və Qiyamətə qədər onların yolunu davam edənlərin üzərinə olsun.

[Ahlul-Quran]

Səhih  hədis 5 şərti ödənən hədisdir:
1.İttisal
2. Ədalət
3. Dabt (ravinin yaddaşı)
4. Şəz olmaması
5. İllə olmaması
 Hədislərin sonunda yazılan terminlərin mənasını qısa şəkildə izah edəcəm inşaAllah
Səhih  hədis 5 şərti ödənən hədisdir:
1.İttisal
2. Ədalət
3. Dabt (ravinin yaddaşı)
4. Şəz olmaması
5. İllə olmaması
 "HƏSƏN" hədis 5 şərtdən 4-ü ödənən hədisdir:
1.İttisal
2. Ədalət
3. Şəz olmaması
4. İllə olmaması
Yəni hədisdə problem yoxdur, sadəcə ravilərdən biri yaddaşının zəifliyinə görə səhv etməsi istisna olmayan insandır.
Tirmizi hədisin həsən olması üçün əlavə 3 şərti də tələb edir:
1. Ravilər arasında yalanla ittiham olunan olmamalıdır.
2. Şəz olmamalıdır (yəni hansısa ravinin özündən əvvəlki ravi ilə sözü çəp gəlməməlidir).
3. Hədis başqa şəkildə də rəvayət olmalıdır .
Səhih və Həsən hədis arasındakı fərqi başa düşməyən var?
Səhih hədisin 5 şərtindən hər hansı biri əskik olsa hədis "Zəif" sayılır.
Hər hədisin raviləri arasında qırılma varsa , yəni hər hansı təbəqədə ravi əksikdirsə, hansı təbəqədə əskik olmasından aslı olaraq  hədis :
1.Mudal
2.Munqati'
3.Mursəl
4. Mualləq
Adlanır.
Bunlar hamısı hədisin zəif olduğuna dəlalət edir.
Ğarib (1ravi), Aziz(2ravi), Məşhur (3+ravi)
Bunlar Əhad hədisin ravi sayına görə növləridir,
Həm səhih,  həm də zəif ola bilər.
Munkər və şəz hədislər də zəif hədislərin növlərindəndir
Muttasıl sənədi peyğəmbərimizə və ya səhabələrə çatana qədər qırılmayan  hədisdir
Mərfu və Musnəd sənədi qırılmadan peyğəmbərimizə qədər çatan hədisə deyilir
Mouquf səhabənin sözünə, hərəkətinə aid rəvayətə deyilir . Məsələn: Əli radiyallahu anhu deyir: "İnsanlara anlayacaqları şəkildə danışın , Allah və Rəsulunu təkzib etmələrinimi istəyirsiniz . (BUXARİ, HƏDİS mouqufdur)
Məqtu' tabinin sözü və ya əməlidir.
Məsələn : Tabiinlərdən olan İbn Sirin (Allah rəhmət etsin) demişdir:
"Həqiqətən bu elm dindir, dininizi kimdən öyrəndiyinizə diqqət edin" (Muslim)
 Tabiinlərdən olan ibn Mubarak ( Allah rəhmət etsin)demişdir:
İsnad (rəvayətin sənədi) dindəndir, Əgər isnad olmasaydı, kim nə istəsə, danışardı.
(Muslim)