Tövhid, lüğəvi cəhətdən -(وحد،يوحد ، توحيدا- vəhhədə,yuvəhhidu, touhidən) təkləşdirmək deməkdir.
وحد المسلمون ربهم - Müsəlmanlar Rəblərini təkləşdirdilər - Yəni, tək olan Rəblərinə, Allaha ibadət etdilər.
Şər'i cəhətdən iki mənası var:
1.Ümumi məna: Allahı Ona aid olan hər şeydə təkləşdirmək. Buna tövhidin bütün növləri aiddir;yaratmaqda , idarə ətməkdə, ibadətdə, ad və sifətlərində və s. təkləşdirmək.
2. Xüsusi məna: Allahı ibadətdə təkləşdirmək.
Qul Rəbbini tövhidin iki istiqamətində təkləşdirməlidir:
1. المعرفة والإثبات
1. Əl-mə'rifətu vəl-İsbət.Qul tək olan Rəbbini tanımalı və onu təsdiq etməlidir.
2. القصد والطلب
2.Əl-Qasdu vət-Taləb.Qul ibadətlərində, istəklərində Rəbbini nəzərdə tutmalı və yalnız Ona yönəlməlidir.
Tövhidin 3 növü var:
1. Rububiyyəh
2. Uluhiyyə
3. Ad və sifətlər tövhidi
Tövhid bu növlərə nə üçün bölünüb?
1.Bu növlər bir sıra Quran ayələrinə əsasən müəyyənləşdirilib.
2. Belə növlərə ayırmaqla Allahın haqqını insanlara daha asanlıqla öyrətmək olur
3. Keçmiş alimlərdən İbn Teymiyyə və Muhamməd bin Abdulvahhabdan əvvəl Əbu Cəfər Ət-Tahavi, Qurtubi, İbn-u Cərir, İbn-u Məndəh, İbn-u Battah və s. alimlər tövhidi qismlərə bölüblər. ( Bax: "القول السديد في الرد على من أنكر تقسيم التوحيد" للشيخ عبد الرزاق البدري)
4 . Hər hansı bölgü məna cəhətdən doğrudursa və Quran , Sünnəyə müvafiqdirsə , bu bölğü şər'i cəhətdən də qəbuldur.
Tövhidi qismlərə ayırmağın faydaları:
1. Dəlillərdən düzgün nəticə çıxarmaq. Məsələn,Quranda məkkə müşriklərinin, Allahı yaratmaqda təkləşdirdikləri yazılıb:
وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ ۖ فَأَنَّىٰ يُؤْفَكُونَ
Əgər onlara özlərini kim yaratdı deyə sual versən, əlbəttə: “Allah!” - deyəcəklər. (Zuxruf;87)
Bu halda bəs niyə müşrik sayılırlar? Cavab: Çünki Allahı Rububiyyəh tövhidində təkləşdirib, Uluhiyyə tövhidində şirk qoşurdular. Yəni Allahı yaratmaqda təkəlşdirsələr də, ibadətdə təkləkdirmirdilər.
2. Qismlərə bölməklə, Allahı istər yaratmaqda, istər ibadətdə , istərsə də ad və sifətlər cəhətdən təkləşdirməli olduğumuzu ayrı-ayrılıqda öyrənirik
İbadətdə təkləşdirməyin ( ibadət tövhidinin) əhəmiyyəti:
1. Tövhidin özünün əhəmiyyəti:
*Tövhid Allahın haqqıdır.
وعن مُعاذ بن جبلٍ قال: كنتُ رديف النبيِّ ﷺ على حمارٍ فقال لي: يا معاذ، أتدري ما حقّ الله على العباد؟ وما حقّ العباد على الله؟ قلت: الله ورسوله أعلم، قال: فإنَّ حقَّ الله على العباد أن يعبدوه; ولا يُشركوا به شيئًا، وحقَّ العباد على الله أن لا يُعذِّب مَن لا يُشرك به شيئًا»
Muaz bin Cəbəldən rəvayət olunur: Mən Rasulullahla (sallallahu aleyhi və səlləm) bərabər, uzunqulağın tərkində gedirdim.Mənə dedi, Ey Muaz, Allahın qulları üzərindəki haqqının nə olduğunu bilirsənmi? Cavab verdim: "Allah və rəsulu daha yaxşı bilər" Dedi: "Allahın qulları üzərindəki haqqı Ona ibadət etmələri və heç bir şeyi şərik qoşmamalarıdır. Qulun Allah üzərində olan haqqı isə, Ona şərik qoşmayana əzab verməməsidir."(Buxari,Muslim)
2. Yaradılanın yaradılış qayəsidir:
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ
"Mən cinləri və insanları yalnız mənə ibadət etmələri üçün yaratdım"( Əz-Zəriyət;56)
